هاتف امروز: علم نجوم از دیرباز تاکنون از محبوبیت خاصی در روسیه برخوردار بوده و این کشور منجمان مطرحی را به دنیا معرفی کرده است.
به گزارش هاتف امروز، دانش نظری و فعالیت‌های عملی روسیه در عرصه فضا از غنای بالایی برخوردار است که در ادامه با دانشمندان موفق اهل روسیه و دستاوردهای فضایی این کشور در طول تاریخ آشنا می‌شویم.
این منجمان و کیهان‌شناسان به کشفیات مهمی در رشته‌های مختلف نجوم دست یافته‌اند.
ویتالی لازاریویچ گینزبرگ
ویتالی لازاریویچ گینزبورگ (۴ اکتبر ۱۹۱۶ – ۸ نوامبر ۲۰۰۹) فیزیکدان روسی بود. او فیزیکدان نظری، فعال در فیزیک نجومی، برنده جایزه نوبل، عضو آکادمی علوم روسیه و یکی از پدران بمب هیدروژنی اتحاد جماهیر شوروی بود. او جانشین “ایگور تام” بود. در سال ۲۰۰۳ برای کمک‌های پیشگام به تئوری «ابر رسانایی» و «ابر شاره» جایزه نوبل فیزیک به او اعطا شد.
جرج گاموف
جرج گاموف فیزیکدان تجربی روسی بود. او «واپاشی آلفا» را در تونل‌زنی کوانتومی کشف کرد و در زمینهٔ واپاشی رادیواکتیو هسته‌های اتمی “مهبانگ و ژنتیک” فعالیت داشت. همچنین او کتاب‌هایی به زبان ساده درباره فیزیک و ریاضیات نوشت.
در ۱ آوریل ۱۹۴۸ (میلادی) گاموف یک مقاله مهم در کیهانشناسی در مجله فیزیکال “ریویو” منتشر کرد که به تئوری «آلفر-بته-گاموف» معروف است. او در این مقاله اشاره تقریبی به تابش زمینه کیهانی کرد.
الکسی فریدمان
الکسی فریدمان (۱۷ فوریهٔ ۱۹۴۰_ ۲۹ اکتبر ۲۰۱۰) یک دانشمند اهل روسیه بود.
او نظریه حلقه‌های سیاره‌ای را ایجاد کرد و همچنین وجود قمرهای کوچک اورانوس که بعدا کشف شد را پیش‌بینی کرد.
وی همچنین نظریه هیدرودینامیکی ساختار مارپیچی کهکشان‌ها را توسعه داد. فریدمن در موسسه ستاره شناسی آکادمی علوم روسیه( INASAN ) و دانشگاه فیزیک و فناوری مسکو و دانشگاه دولتی مسکو کار کرده است.
نیکلای استپانوویچ چرنیخ
(۶ اکتبر ۱۹۳۱ _ می ۲۶، ۲۰۰۴) ستاره‌شناس اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی و روسیه بود.
این ستاره شناس با کشف صدها سیارک کمک شایانی به علم نجوم کرده است.
ویکتور هامبارتسومیان
ویکتور هامبارتسومیان (۱۸ نوامبر ۱۹۹۶ – ۱۲ اوت ۱۹۰۸) از دانشمندان ارمنستان شوروی بود. او یکی از بنیان‌گذاران اخترفیزیک نظری به‌شمار می‌آید. او در زمینه فیزیک ستاره‌ها و سحابی‌ها، اخترشناسی ستاره‌ای، پویایی‌شناسی سامانه‌های ستاره‌ای، و کیهان‌زایی ستاره‌ها و کهکشان‌ها پژوهش می‌کرد.
تاتئوس آقکیان
تاتئوس آقکیان (۱۲ مهٔ ۱۹۱۳ – ۱۶ ژانویه ۲۰۰۶) یک دانشمند در زمینه اخترشناسی اهل ارمنستان بود.
او یکی از پیشگامان عرصه نجوم در روسیه و جهان بوده و موفق به کشف دو توالی تکاملی سیستم های ستاره ای شده است.
بنیامین مارکاریان
بنیامین یقیشه‌ای مارکاریان ( ۲۹ نوامبر ۱۹۱۳ – ۲۹ سپتامبر ۱۹۸۵) یک اخترفیزیک دان اهل ارمنستان بود.
او کشف کرد که یک رشته از کهکشان‌ها دارای مسیر حرکت مشترک هستند.
میخاییل لومونسف
میخاییل واسیلویچ لومونسف، (۱۹ نوامبر ۱۷۱۱- ۱۵ آوریل ۱۷۶۵) یک نویسنده، علامه و دانشمند روسی بوده است.
وی همکاری‌های بسیاری در ادبیات، آموزش و پرورش و دانش داشته است. در میان یافته‌های وی “جو ناهید” نیز قرار دارد. حوزه‌هایی که وی در آن کار کرده شامل، دانش طبیعت، شیمی، فیزیک، معدن‌شناسی، تاریخ، هنر، فلسفه و ابزارهای اپتیک می‌باشد.
آندره لینده
آندره لینده (زاده ۲ مارس ۱۹۴۸) یک فیزیکدان و کیهان‌شناس در زمینه فیزیک نظری و کیهانشناسی اهل روسیه-ایالات متحده آمریکا است.
لینده یکی از نویسندگان اصلی تورم کیهانی، تورم ابدی و فرضیه چند جهانی است.
نیکلای کارداشف
نیکلای سمیانوویچ زاده ۲۵ آوریل ۱۹۳۲ برابر با ۵ اردیبهشت ۱۳۱۱ در مسکو) دانشمند اخترفیزیکدان روسی، مدیر مرکز پژوهش‌های کیهانی روسیه و برنده دو دوره جوایز دولتی شوروی است.
علاوه بر پژوهش‌های اخترفیزیکی، وی یکی از پژوهشگران بنام در زمینهٔ جستجوی تمدن‌های هوشمند فرازمینی محسوب می‌شود، و نظریه «مقیاس کارداشف» برای طبقه‌بندی تمدن‌های هوشمند از جمله کارهای شناخته‌شده او است.
ویکتور سافرونوف
ویکتور سافرونوف (۱۱ اکتبر ۱۹۱۷ – ۱۸ سپتامبر ۱۹۹۹) یک ستاره‌شناس اهل اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی بود. او مدل سحابی کم‌چگالی تشکیل سیارات را ارائه کرد که مدلی است از چگونگی شکل‌گیری سیاره‌ها از یک دیسک گاز و غبار در پیرامون خورشید است.
نظریه خرده سیاره او مقبولیت عام یافته است. سیارک ۳۶۱۵ نیز به نام او نامیده شده‌است.
رشید سونیایف
رشید سونیایف (زاده ۱ مارس ۱۹۴۳) یک دانشمند در زمینه ستاره‌شناسی اهل روسیه است. وی برنده جوایزی همچون جایزه کرافورد شده است.
او همچنین از سال ۱۹۹۶ مدیر موسسه فیزیک نجومی ماکس پلانک در گارچینگ آلمان بوده است.
نیکلای شاکورا
نیکلای شاکورا (زاده ۱۹۴۵) یک فیزیکدان و ستاره‌شناس اهل روسیه است.
او متخصص در نظریه‌های “دوتایی پرتو ایکس” و “قرص برافزایشی” و از همکاران رشید سونیایف بوده است.
یاکوف زلدوویچ
یاکوف بوریسوویچ زلدوویچ (۸ مارس ۱۹۱۴ در مینسک، امپراتوری روسیه –۲ دسامبر ۱۹۸۷) از دانشمندان پرکار اتحاد شوروی بود که در بلاروس به دنیا آمد. او نقش مهمی در توسعه سلاح‌های هسته‌ای شوروی داشت و همچنین خدمات علمی در زمینه جذب سطحی، کاتالیز، امواج شوک، فیزیک هسته‌ای، فیزیک ذرات بنیادی، اخترفیزیک، کیهانشناسی فیزیکی و نسبیت عام ارائه داد.
مبتکر طرح سوخت مایع برای موشک
کنستانتین تسیولکوفسکی دانشمند و نویسندهٔ روسی در زمینهٔ موشک بود. وی پیشگام نظریه پروازهای فضایی بود.
وی نخستین شخصی بود که استفاده از سوخت مایع را برای موشک‌ها پیشنهاد نمود. پیشنهاد او در سال ۱۹۲۶ توسط رابرت گدارد که نخستین موشک با سوخت مایع را راهی فضا کرد، عملی شد.
نقش دیگر تسیولکوفسکی در فضانوردی ارائه راه‌های محاسبه سرعت و سوخت لازم یک فضاپیما برای رد شدن از نیروی گرانش زمین بود. او همچنین مسئله موشک‌های چندمرحله‌ای را مطرح نمود.
وی در سال ۱۹۰۳ برای نخستین بار مقاله علمی استفاده از راکت‌ها برای سفرهای فضایی را کامل نمود. تسیولکوفسکی مطالعات جدیدی را در سال ۱۹۲۰ یادداشت نمود. این مطالعات حاوی جزئیاتی درباره موشک‌های چند مرحله‌ای بود.
تسیولکوفسکی همچنین محرک‌های مایع را به جای محرک‌های سفت و جامد پیشنهاد کرد، چون مواد محرک جامد خیلی ضعیف و برای کنترل مشکل بودند.
وی همچنین در رساله خود به نام «اکتشاف فضای کیهانی با ابزار واکنشی» در میان انبوهی از اندیشه‌های نو در مورد فضانوردی، از ماهواره نیز نام می‌برد که این از نخستین بارهایی بود که مفهوم ماهواره ذکر شده‌است.
برنامه فضایی شوروی
شوروی بر خلاف آمریکا که برنامه‌های فضایی خود را از طریق ناسا دنبال می‌کرد آژانس ثابت و انحصاری برای فعالیت‌های فضایی خود در نظر نگرفته بود و تمام فعالیت‌ها زیر نظر دولت و با عنوان برنامه فضایی شوروی انجام می‌گرفت.
با این وجود بسیاری از دستاوردها و اقداماتی که برای اولین بار در فضا صورت گرفت در برنامه فضایی شوروی قرار داشت.
ارسال اولین انسان به مدار زمین(یوری گاگارین)، ارسال اولین زن فضانورد به فضا(والنتینا ترشکووا)، اولین راهپیمایی فضایی(آلکسی لئونوف)، اولین نمونه خاک ماه به زمین، پرتاب اولین ایستگاه فضایی(سالیوت۱)، تصویربرداری از طرف تاریک ماه برای اولین بار، تولید و پرتاب ایستگاه فضایی میر و چندین دستاورد دیگر از جمله فعالیت‌هایی است که در برنامه فضایی شوروی انجام گرفت. که در ادامه برخی از آنها را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
یوری گاگارین اولین انسان در مدار زمین( زاده ۹ مارس ۱۹۳۴ – درگذشته ۲۷ مارس ۱۹۶۸)
یوری الکسی‌یویچ گاگارین فضانورد روسی و نخستین فضانورد جهان بود. یوری گاگارین در روز ۱۲ آوریل ۱۹۶۱ میلادی توسط فضاپیمای وُستوک-۱ به فضا رفت و به مدت ۱۰۸ دقیقه مدار زمین را یک دور بطور کامل پیمود. عصر سفرهای فضایی انسان با این پرواز آغاز گشت.
گاگارین به خاطر سفر فضایی تاریخی خود تبدیل به ستاره‌ای جهانی شد و نشان‌ها و عنوان‌های افتخار بی‌شماری از سراسر جهان دریافت کرد. شب ۱۲ آوریل هر سال به عنوان «شب یوری» گرامی داشته می‌شود و جشن‌ها و گردهمایی‌هایی در سراسر جهان به یاد نخستین فضانورد جهان برپا می‌گردد.
نخستین جمله‌هایی که گاگارین به زمین مخابره کرد این بود: «پرواز به خوبی ادامه دارد، دید خوبی دارم، من زمین را می‌بینم، خیلی زیبا است.»
مشهور است که گاگارین در حال اوج گرفتن به مدار زمین، آهنگ یک سرود میهن‌پرستانه روسی را زمزمه می‌کرده است. این سرود «مادر میهن می‌شنود» نام دارد که ابیات اول این آهنگ چنین هستند:
“مادر میهن می‌شنود، مادر میهن می‌داند که فرزندنش تا کجای آسمان‌ها پرواز کرده است.”
گاگارین پس از ۱۰۸ دقیقه پرواز و یک دور گردش کامل در مدار زمین، در ۲۶ کیلومتری جنوب غربی شهر انگلس در منطقه ساراتوف فرود آمد. این نقطه از منطقه پیش‌بینی شده برای فرود فاصله زیادی داشت و کسی برای استقبال از او حاضر نبود. آنا آکیمووا تاتارووا، همسر جنگلبان محلی و نوه ۶ ساله‌اش اولین کسانی بودند که گاگارین را پس از فرود دیدند. یوری گاگارین ماجرا را این گونه تعریف می‌کند:
“آنها وقتی مرا با لباس و کلاه فضایی و چتر نجاتم دیدند، ترسیدند و عقب رفتند. من به آنها گفتم نگران نباشید من هم مثل شما شهروند شوروی هستم، همین الان از فضا برگشتم و دنبال تلفن می‌گردم که به مسکو زنگ بزنم.”
گاگارین پس از تماس تلفنی با دفتر نیروی هوایی، پیامی به این مضمون فرستاد: «پیامی برای نیروی هوایی، مأموریت با موفقیت انجام شد، در این موقعیت (…) فرود آمدم، حالم خوب است، ضرب‌دیدگی و شکستگی هم ندارم. گاگارین».
در روز ۲۷ مارس ۱۹۶۸، هواپیمای میگ-۱۵ یوری گاگارین و مربی پروازش طی یک پرواز تمرینی دچار سانحه شد و سقوط کرد و هر دو سرنشین آن کشته شدند.
ایستگاه فضایی “میر”
ایستگاه فضایی “میر” یا ایستگاه مداری “میر” یک ایستگاه مدارگرد شوروی و بعد از آن روسیه بود. میر نخستین ایستگاه پژوهشی بشری در فضا بود که انسان به‌طور دراز مدت در آن سکونت داشت. ساخت این ایستگاه مداری در سال ۱۹۸۶ آغاز شد و پس از تکمیل تدریجی در طی مدت ۱۰ سال، تبدیل به بزرگترین سازه فضایی ساخت بشر شد و این رکورد را تا سال ۲۰۰۱ حفظ کرد. ایستگاه میر جایگاهی برای انجام مطالعات علمی در زمینه‌های گوناگون بود که از میان آنها می‌توان به زیست‌شناسی، فیزیک، ستاره‌شناسی و هواشناسی اشاره کرد. فناوری‌هایی که با کمک ایستگاه میر توسعه یافتند امکان زندگی دائم انسان در فضا را فراهم کردند.
علاوه بر فضانوردان شوروی سابق و روسیه، فضانوردان ۱۲ کشور دیگر از طریق برنامه‌های بین‌المللی همکاری فضایی مانند “اینترکاسموس”، “یورومیر” و “میر-شاتل” فرصت پرواز، زندگی و پژوهش در ایستگاه میر را یافتند. فضاپیماهای “سایوز” و “پروگرس” به ترتیب ابزار اصلی انتقال فضانورد و بار به ایستگاه بودند. طی برنامه “میر-شاتل”، از فضاپیماهای شاتل آمریکا نیز برای حمل فضانورد و بار به ایستگاه استفاده شد.
ایستگاه فضایی میر در ۳۰ بهمن ۱۳۶۴ به فضا پرتاب شد و در تاریخ ۳ فروردین ۱۳۸۰ به کار خود پایین داد و با سقوط در جو زمین به طور کامل سوخت و نابود شد.
“والری پلیاکوف” رکورددار حضور پیوسته در فضا
“والری ولادیمیرویچ پُلیاکوف” پزشک و کیهان‌نورد روسی و رکورددار درازمدت‌ترین «زندگی پیوسته در فضا» در تاریخ فضانوردی به مدت ۴۳۷ روز و ۱۸ ساعت (بیش از ۱۴ ماه پیوسته) است. وی روی هم رفته بیش از ۲۲ ماه را در فضا گذرانده است.
والری پلیاکوف به عنوان پزشک و پژوهشگر دانش پزشکی فضایی، در سال ۱۹۷۲ به گروه کیهان‌نوردان در برنامه فضایی شوروی پیوست. وی نخستین سفر فضایی خود را در سال ۱۹۸۸ با فضاپیمای «سایوز تی‌ام-۶ » آغاز کرد و پس از زندگی ۲۴۰ روزه در ایستگاه مداری میر، با فضاپیمای «سایوز TM-7 » به زمین بازگشت. دومین پرواز فضایی پلیاکوف در سال ۱۹۹۴ و با هدف پژوهش پزشکی درباره تاثیر اقامت بلندمدت انسان در فضا، با پرواز فضاپیمای «سایوز TM-18 » آغاز شد.
وی در این ماموریت ۴۳۷ روز را در ایستگاه فضایی میر گذراند و رکورد طولانی‌ترین اقامت پیوستهٔ فضایی تاریخ فضانوردی را شکست که تا به امروز برقرار است.
هدف دانشمندان روسی از پژوهش درباره تاثیر اقامت بلندمدت فضایی در بدن انسان، سنجش آمادگی انسان برای پروازهای بین‌سیاره‌ای مانند سفر به سیاره مریخ بود. در نتیجه پژوهش‌های پلیاکوف، دانشمندان به این نتیجه رسیدند که انسان از نظر بدنی و روانی، توانایی انجام پروازهای طولانی و بین‌سیاره‌ای را دارا است.
والری پلیاکوف روی هم رفته در طی دو ماموریت فضایی، بیش از ۶۷۸ شبانه‌روز را در فضا گذرانده است.
سازمان فضایی فدرال روسیه (روسکاسموس)
سازمان فضایی فدرال روسیه سازمان ملی فضایی کشور روسیه است. این سازمان با نام کوتاه “روسکاسموس” نیز شناخته می‌شود.
روسکاسموس در سال ۱۹۹۲ و پس از فروپاشی شوروی سابق تاسیس شد و میراث‌دار برنامه‌های فضایی شوروی گردید.
مرکز فرماندهی روسکاسموس در مسکو واقع شده است. مرکز اصلی کنترل پروازهای فضایی در نزدیکی شهرکورولف واقع شده است. مرکز آموزش فضانوردان در شهر استار سیتی واقع شده است. امکانات پرتاب به فضا در پایگاه فضایی بایکونور قزاقستان (با بیشترین پرتاب سرنشین دار و بدون سرنشین) و پایگاه فضایی پلستسک در شمال روسیه، که در درجه اول برای پروازهای بدون سرنشین نظامی تخصیص داده شده است، قراردارد.
در حال حاضر ریاست این سازمان از ۱۰ اکتبر ۲۰۱۳ به عهده “ژنرال الگ استاپنکو” است.
بودجه روسکاسموس در حدود ۱۱۵ میلیارد روبل (۳٫۸ میلیارد دلار) در سال است.
این سازمان در حال حاضر با سازمان فضایی آمریکا (ناسا) و آژانس فضایی اروپا همکاری می‌کند و فضانوردانی در برنامه‌های مختلف فضایی و ایستگاه فضایی بین‌المللی دارد.
