یک دانشمند ایرانی موفق به تولید سیستم اسکن شبکیه غیرتهاجمی مبتنی بر هوش مصنوعی به نام «کلیر» شده است که می‌تواند بیماریهای قلبی عروقی مانند سکته مغزی و دیابت نوع ۲ را تشخیص دهد.
احسان واقفی، مدیرعامل و یکی از بنیانگذاران استارتآپ «توکو» با پدری نابینا بزرگ شده که در چهارسالگی بینایی خود را به دلیل گلوکوم مادرزادی از دست داده بود. در نتیجه پدرش با بنیاد نابینایان ایران همکاری داشت. واقفی می‌گوید بیشتر دوستان دوران کودکی‌اش یا نابینا بودند یا پدر و مادری نابینا داشتند.
آب سیاه یا گلوکوم بیماری است که می‌تواند باعث آسیب رسیدن به عصب بینایی و در نهایت کوری شود.
از این رو واقفی به این فکر افتاد که برای کمک به افرادی که در موقعیتی مشابه پدرش هستند، یک پزشک شود. او علاقه داشت ببیند که چگونه می‌توان از فناوری برای کمک به افراد بیشتری استفاده کرد. با تغییر مسیر، فناوری سلامت به کانون توجه او تبدیل شد و «توکو» را راه‌اندازی کرد تا تصویربرداری چشمی و نقش تشخیصی آن را بررسی کند.
واقفی می‌گوید: «اوایل زندگی متوجه شدم که اگر پزشک شوم، تعداد ساعات روزم محدود می‌شود و رسالت خود را بر این گذاشتم که از طریق فناوری و نوآوری سلامتی را به مردم هدیه دهم. هر روز از زندگی بزرگسالی خود را بی وقفه کار کرده‌ام تا غربالگری مقرون به صرفه و در دسترس بیماری را برای همه و در همه جا ارائه کنم؛ بنابراین هیچ کودکی با والدینی که معلول هستند یا از دنیا رفته‌اند بزرگ نخواهد شد.»
وی دانشیار اپتومتری وعلوم بینایی در دانشگاه اوکلند است که دارای ۵ حق ثبت اختراع، ۵۰ مقاله و بیش از ۱۵ میلیون دلار کمک هزینه تحقیقاتی حول محور تشخیص زودهنگام بیماری از طریق تصویربرداری چشمی است.
تشخیص بیماریهای قلبی‌عروقی با اسکن شبکیه چشم
نقطه شروع «توکو» از کشف ارتباط قوی بین گلوکوم و بیماریهای مرتبط با قلب شکل گرفت؛ بنابراین معاینه چشم بیمار می‌تواند به متخصص بالینی اید‌ه‌هایی از نحوه کار سیستم قلبی عروقی آن بیمار ارائه دهد. محصول اصلی آن یک اسکن شبکیه غیرتهاجمی و مبتنی بر هوش مصنوعی به نام «کلیر» (CLAiR) است که می‌تواند خطرات قلبی عروقی و بیماریهای مرتبط با آن مانند سکته مغزی و دیابت نوع ۲ را تشخیص دهد.
این پلتفرم در رویکرد خود پیشگام است: «کلیر» از هوش مصنوعی برای خواندن سیگنال‌های کوچک از رگ‌های خونی ثبت شده در تصاویر شبکیه استفاده می‌کند. «توکو» ادعا می‌کند که می‌تواند خطر بیماری قلبی، فشار خون بالا یا کلسترول بالا را در عرض ۲۰ ثانیه محاسبه کند. از آنجایی که این پلتفرم با دوربین‌های تصویربرداری شبکیه موجود ادغام می‌شود، تشخیص‌هایی که اندازه گیری می‌کند می‌تواند به بخشی از هر معاینه معمول چشم تبدیل شود.
این شرکت اوایل سال جاری میلادی بودجه ۸ میلیون دلاری سری «اِی» (A) را از خرده فروشی اپتیکی آمریکایی «نشنال ویژن» (National Vision) و شرکت ژاپنی «تاپکن هلث کر» (Topcon Healthcare) دریافت کرد. اما هنوز در مراحل اولیه خود قرار دارد.
سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA)، اوایل ماه جاری، وضعیت موفقیت آمیز دستگاه را به «کلیر» اعطا کرد که می‌تواند روی دوربین‌های تصویربرداری شبکیه موجود اجرا شود.
واقفی اظهار می‌کند: «هر محصولی که تأییدیه نهایی سازمان غذا و دارو را از طریق سازمان غذا و دارو دریافت کند، این فرصت را دارد که کد بازپرداخت اصطلاحات رویه‌ای جاری (CPT) را دریافت کند.»
در صورت تأیید نهایی توسط سازمان غذا و دارو، این استارتآپ ادعا می‌کند که اولین شرکت تجهیزات پزشکی در آمریکا خواهد بود که روشی مقرون به صرفه و غیر تهاجمی برای تشخیص خطر بیماریهای قلبی و عروقی با استفاده از تصویر شبکیه واقع در پشت چشم ارائه می‌دهد.
این استارتآپ که ۲۰ کارمند دارد، در سال ۲۰۱۹ در اوکلند نیوزیلند شروع به کار کرد. این شرکت اوایل سال جاری میلادی دفتر مرکزی خود را به سن دیگو کالیفرنیا منتقل کرد. «توکو» قصد دارد آزمایش محوری خود را در اواسط سال ۲۰۲۴ آغاز کند و آن را تا پایان سال ۲۰۲۵ وارد بازار کند.
البته توکو اولین استارت‌آپی نیست که با تجزیه و تحلیل شبکیه چشم فرد، ابزاری برای پیش بینی بیماریهای قلبی عروقی ساخته است.
پنج سال پیش، وریلی گوگل و آلفابت اعلام کردند در حال توسعه الگوریتم هوش مصنوعی هستند که می‌تواند با اسکن چشم بیمار، خطرات بیماری قلبی را پیش‌بینی کند. با این حال، این موضوع هنوز مطرح نشده است. در همین حال، ابزار جدید هوش مصنوعی می‌تواند جایگزین مجموعه‌ای از آزمایش‌های مرسوم مانند سی‌تی اسکن، ام آر آی و اشعه ایکس شود. همچنین «مدی ول» (MediWhale)، استارت‌اپ مستقر در کره جنوبی، یک اسکن غیرتهاجمی شبکیه مبتنی بر هوش مصنوعی برای تشخیص اختلالات قلبی و کلیوی نیز ساخته، یکی دیگر از شرکت‌های مشابه است.
تبدیل سیستم هوش مصنوعی به بخشی از معاینات معمول چشم
مصرف کنندگان نهایی معمولی «توکو» بزرگسالان بدون علامت با معاینات معمول چشم خواهند بود: این طرح قرار است در اپتومتری‌ها، دفاتر مراقبت‌های اولیه، کلینیک‌های چشم پزشکی و داروخانه‌های مجهز به دوربین‌های شبکیه مستقر شود.
هنگامی که «کلیر» افراد با خطر بالای قلبی عروقی را شناسایی کند، این بیماران برای آزمایش‌های بیشتر به ارائه دهندگان مراقبت‌های اولیه خود ارجاع داده خواهند شد. زمانی که از «توکو» در مورد سیاست حفظ حریم خصوصی و داده‌ها سوال شد، گفت که این محصول با قانون حمل و پاسخگویی بیمه سلامت (HIPAA) و ایزو ۱۳۴۸۳ مطابقت دارد و تضمین می‌کند که فقط اشخاص مجاز می‌توانند به داده‌های سلامت بیمار دسترسی داشته باشند.
مدیرعامل این استارتآپ می‌گوید: «از اطلاعات بیمار برای تحقیقات یا آموزش هوش مصنوعی استفاده نمی‌کنیم، مگر اینکه به صورت صریح و بی واسطه باشد. بیمار می‌تواند هر زمانی درخواست حذف داده‌های خود را بدهد و بلافاصله اقدام خواهد شد. با استفاده از سرور‌ها و زیرساخت‌های محلی، از حاکمیت داده‌ها در هر حوزه قضایی پیروی می‌کنیم.»
